1 Cutubka Koowaad Hordhac ECE

NOOCYADA BARNAAMIJYADA WAXBARASHADA HORE

Waxbarashada hore ee carruurta waxay ka koobantahay barnaamijyo badan oo kala duwan oo loogu talagalay in lagu taageero waxbarashada iyo horumarka carruurta laga soo bilaabo dhalashada ilaa sideed sano. Barnaamijyadani way ku kala duwan yihiin deegaankooda, qaab-dhismeedkooda, iyo habka waxbarasho, waxaana mid walba uu leeyahay caqabado iyo fursado u gaar ah oo ku aaddan maaraynta hufan. Qaybtan waxaan ku sahmin doonnaa noocyada ugu waaweyn ee barnaamijyada waxbarashada hore: barnaamijyada ku salaysan xarumaha, barnaamijyada guryaha ku salaysan, barnaamijyada dugsiga ku salaysan, barnaamijyada Head Start, iyo barnaamijyada waqti-gaaban.

BARNAAMIJYADA KU SALEYSAN XARUMO

Barnaamijyada xarumaha ku saleysan, sida xarumaha daryeelka carruurta iyo xannaanada, badanaa waxay ku yaallaan xarumo gaar ah oo u adeega carruurta qoysas kala duwan. Barnaamijyadani waxaa ka shaqeeya koox xirfadlayaal ah oo waxbarashada hore ku takhasusay, oo ay ka mid yihiin macallimiin, kaaliyayaal, iyo maamulayaal. Barnaamijyada ku saleysan xarumaha way ku kala duwan yihiin qaab-dhismeedkooda, cabbirkooda, iyo maamulkooda, oo ay ka mid yihiin:

Xarumaha aan faa’iido doonka ahayn:

• Waxaa maamula ururrada bulshada, ururrada diinta, ama hay’adaha dawladda.
• Badanaa waxay ujeeddadoodu tahay inay u adeegaan qoysaska saboolka ah ama carruurta baahiyaha gaarka ah qaba.
• Waxaa laga yaabaa inay helaan maalgelin dadweyne ama deeqo si ay u taageeraan hawlahooda.
• Maarayntu waxay ku lug yeelan kartaa iskaashi lala sameeyo guddiga agaasinka ama guddi talo-bixin ah.
• Badanaa waxay leeyihiin hab ujeeddo ku saleysan oo diiradda saaraya mas’uuliyadda bulshada iyo ka qaybgalka bulshada.
• Waxaa laga yaabaa inay leeyihiin ilo maalgelin oo deggan iyo shaqaale aan isbeddel badan sameyn marka la barbardhigo xarumaha faa’iido doonka ah.
• Waxay la kulmi karaan caqabado ku saabsan isku dheellitiridda rajada dadka ay daneeyaan iyo maaraynta shuruudaha maalgelinta iyo warbixinta adag.
• Waxay fursado badan u hayaan iskaashiyada bulshada iyo wada shaqeynta si loo xoojiyo tayada barnaamijka iyo agabka.

Xarumaha faa’iido doonka ah:

• Ganacsi gaar loo leeyahay oo leh mulkiyad gaar ah.
• Waxay u dhexeeyaan xarumo yar oo madax-bannaan ilaa silsilado waaweyn oo shirkadeed.
• Badanaa waxay u adeegaan qoysaska si buuxda u shaqeeya.
• Waxay badanaa leeyihiin qaab dhismeed hiyerarqi ah oo leh doorar iyo waajibaad si cad u qeexan.
• Waxaa laga yaabaa inay xoogga saaraan hufnaanta, qiimaha waxtarka leh, iyo faa’iidada marka la barbardhigo xarumaha aan faa’iido doonka ahayn.
• Waxay bixiyaan saacadaha dheeriga ah, jadwal dabacsan, ama barnaamijyo gaar ah si ay u soo jiitaan oo u sii haystaan macaamiisha.
• Waxaa laga yaabaa inay leeyihiin manhajyo iyo hab waxbarid oo heer-siman ah, gaar ahaan silsiladaha waaweyn ee shirkadeed.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan isbeddel badan oo shaqaale ah marka loo eego xarumaha aan faa’iido doonka ahayn sababtoo ah mushaharka hooseeya, faa’iidooyin yar, ama fursado horumar yar.
• Waxaa laga yaabaa inay leeyihiin jawi tartan leh oo ka dhex jira shaqaalaha sababtoo ah qiimeyn ku saleysan waxqabadka ama dhiirrigelinta.
• Waxay la kulmi karaan caqabado ku saabsan ilaalinta bulshada xooggan iyo ujeeddo wadaagista ka dhex jirta shaqaalaha, qoysaska, iyo daneeyayaasha sababtoo ah diiradda saaran ujeeddooyinka ganacsiga.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan agab badan oo loogu talagalay suuqgeynta, xarumaha, iyo tignoolajiyada marka loo eego xarumaha aan faa’iido doonka ahayn.
• Waxay ka faa’iideysan karaan aqoonta ganacsiga iyo hufnaanta dhaqaale si loo xoojiyo waxtarka iyo joogtaynta barnaamijka.

Xarumaha yaryar ee madax-bannaan:

• Badanaa waxay u adeegaan tirada yar ee carruurta (tusaale, 20-50).
• Badanaa waxay leeyihiin jawi qoys ah oo is-dhexgal badan.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan agab xaddidan oo ku saabsan horumarinta shaqaalaha iyo taageerada.
• Maarayntu waxay ku lug yeelan kartaa qabashada hawlo badan iyo isku dheelitirka masuuliyadaha kala duwan.
• Badanaa waxay leeyihiin qaab dhismeed hoose oo leh isgaarsiin toos ah oo ka dhexeysa shaqaalaha iyo hoggaanka.
• Waxaa laga yaabaa inay leeyihiin dabacsanaan badan oo ku saabsan manhajka iyo barnaamijyada marka loo barbardhigo xarumaha waaweyn ama silsiladaha shirkadeed.
• Waxay xiriir dhow la sameeyaan qoysaska iyo dareen xooggan oo ka qaybgalka bulshada.
• Waxay la kulmi karaan caqabado ku saabsan soo jiidashada iyo haynta shaqaale aqoon leh sababtoo ah miisaaniyad xaddidan oo loogu talagalay mushaharka iyo faa’iidooyinka.
• Waxaa laga yaabaa inay aad ugu tiirsanaadaan shaqaale waqti-dhiman ah ama kuwa bilowga ah si loo yareeyo kharashka shaqada.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan shaqaale aad ugu lug yeesha oo xilkas ah sababtoo ah jawiga shaqada oo is-dhexgal leh.
• Waxaa laga yaabaa inay fursado badan u haystaan shaqaalaha si ay u qaataan doorar iyo masuuliyado kala duwan, taasoo keeni karta waayo-aragnimo xirfadeed oo ballaaran.
• Waxaa laga yaabaa inay la kulmaan caqabado ku saabsan hirgelinta nidaamyo rasmi ah oo ku saabsan qiimeynta shaqaalaha, horumarinta xirfadaha, iyo maareynta waxqabadka sababtoo ah ilo xaddidan iyo khibrad la’aan.
• Waxaa laga yaabaa inay xoogga saaraan habab aan rasmi ahayn oo ku saleysan xiriirka si ay u taageeraan shaqaalaha.
• Waxay ka faa’iideysan karaan iskaashi lala yeesho xarumo yaryar oo kale ama ururrada bulshada si ay u wadaagaan agabka, aqoonta, iyo hababka ugu wanaagsan ee la xiriira maaraynta shaqaalaha iyo kormeerka.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan madax-bannaani badan oo go’aan gaarid ah iyo awood ay ugu jawaabaan si degdeg ah baahiyaha iyo duruufaha isbeddelaya.

Xarumaha waaweyn ee silsiladaha shirkadeed:

• Waxay maamulaan meelo badan oo hal sumad ama qaab maamul ah ka hoos shaqeeya.
• Badanaa waxay leeyihiin siyaasad, habraac, iyo manhajyo isku mid ah dhammaan goobaha.
• Waxaa laga yaabaa inay haystaan agab badan oo loogu talagalay tababarka shaqaalaha iyo horumarinta xirfadaha.
• Maareyntu waxay ku lug leedahay u hoggaansanaanta hagayaasha shirkadda iyo cabbirrada waxqabadka.
• Waxaa laga yaabaa inay fursado badan u haystaan horumarinta xirfadaha iyo beddelidda gudaha ururka.
• Waxaa laga yaabaa inay xoogga saaraan go’aan gaarid xog ku saleysan iyo horumarinta tayada joogtada ah.
• Waxay la kulmi karaan caqabado ku saabsan ilaalinta joogtaynta iyo tayada dhamaan goobaha iyo kooxaha.
• Waxay ka faa’iideysan karaan nidaamyada taageerada dhexe ee HR, maaliyadda, iyo waafaqsanaanta.
• Waxaa laga yaabaa inay fursado badan u haystaan waxbarashada iyo iskaashiga shaqaalaha goobaha kala duwan.
• Waxay la kulmi karaan caqabado ku saabsan la qabsiga baahiyaha bulshada iyo duruufaha gaarka ah iyagoo ilaalinaya heerarka sumadda.
• Waxay ka faa

BARNAAMIJYADA DUGSIGA KU SALAYSAN

Barnaamijyada dugsiga ku salaysan, sida pre-kindergarten-ka dadweynaha, waxay ku yaalliin dugsiyada hoose waxayna u adeegaan sidii dariiq gelitaanka nidaamka waxbarashada rasmiga ah. Barnaamijyo badan oo dugsiga ku salaysan waxay yihiin barnaamijyo waxbarasho khaas ah oo is dhexgal ah, taasoo macnaheedu yahay inay ka mid yihiin carruur leh naafonimo ama dib u dhac horumarineed oo la socda carruurta si caadi ah u koraya. Barnaamijyadan is dhexgalka leh waxaa loogu talagalay inay bixiyaan waxbarasho iyo adeegyo taageero oo tayo sare leh oo loo dhan yahay dhammaan carruurta, iyadoon loo eegayn awoodahooda ama baahiyahooda. Barnaamijyada dugsiga ku salaysan badanaa waxaa maalgelinaya hay’adaha deegaanka, gobolka, ama federaalka waxaana ka shaqeeya macalimiin aqoonsi leh oo waxbarashada hore, iyo sidoo kale macalimiinta waxbarashada khaaska ah iyo bixiyeyaasha adeegyada la xiriira. Astaamaha muhiimka ah ee barnaamijyada dugsiga ku salaysan waxaa ka mid ah:

• Isku xirnaanta manhajka K-12 iyo heerarka barashada gobolka
• Muhiimadda xirfadaha diyaarinta dugsiga iyo kala guurka kindergarten-ka
• Wada shaqayn lala yeelanayo shaqaalaha dugsiga hoose iyo kheyraadka
• U hoggaansanaanta siyaasadaha iyo xeerarka degmada dugsiga
• Bixinta barnaamijyo khaas ah, habeyn, iyo adeegyo taageero carruurta leh naafonimo ama dib u dhac horumarineed ee deegaannada is dhexgalka ah
• Diiradda saarista kor u qaadista isdhexgalka bulshada, aqbalaadda, iyo fahamka carruurta oo dhan
• Baahida loo qabo wada shaqeyn dhow iyo isgaarsiin u dhaxaysa macalimiinta waxbarashada hore, macalimiinta waxbarashada khaaska ah, bixiyeyaasha adeegyada la xiriira, iyo qoysaska si loo hubiyo taageero isku xidhan oo gaar ah oo loogu talagalay carruurta
• Fursadda carruurta leh naafonimo iyo kuwa aan lahayn naafonimo ay ku baran karaan oo ciyaari karaan, taasoo kor u qaadaysa dareenka ka mid noqoshada iyo bulshada
• Muhiimadda isticmaalka dhaqanno salka ku haya caddaynta iyo go’aan qaadashada xogta ku salaysan si loo taageero waxbarashada iyo horumarka carruurta oo dhan
• Baahida horumarinta xirfadeed joogto ah iyo taageero loogu talagalay macalimiinta si ay si hufan u hirgeliyaan dhaqamada is dhexgalka ah iyo u daboolaan baahiyaha kala duwan ee carruurta deegaannada is dhexgalka ah
• Fursadaha ka faa’iidaysiga kheyraadka degmada dugsiga, sida qalabka khaaska ah, tiknoolajiyada, ama daawaynta, si loo taageero isdhexgalka iyo guusha dhammaan carruurta

BARNAAMIJYADA HEAD START IYO EARLY HEAD START

Barnaamijyada Head Start iyo Early Head Start waa barnaamijyo maalgelin ka helay federaalka oo bixiya waxbarasho, caafimaad, nafaqo, iyo adeegyo ka qaybgalka waalidka oo dhamaystiran carruurta dakhligoodu hooseeyo iyo qoysaskooda. Head Start waxay u adeegtaa carruurta da’doodu tahay seddex ilaa shan sano, halka Early Head Start ay u adeegto haweenka uurka leh, caruurta yar yar, iyo carruurta da’doodu tahay ilaa seddex sano. Barnaamijyadani waxay noqon karaan kuwa xarumaha ku salaysan, kuwa guryaha ku salaysan, ama isku-dar ah labadaba. Astaamaha muhiimka ah ee barnaamijyada Head Start iyo Early Head Start waxaa ka mid ah:

• Adeegyo dhamaystiran oo ka jawaabaya horumarka garaadka, bulsho-emotsional, iyo jireed ee carruurta, iyo taageero ka hor uurka iyo ka dib uurka ee haweenka uurka leh iyo caruurta yar yar ee Early Head Start
• Muhiimad xooggan oo la siiyo ka qaybgalka qoyska, hogaaminta waalidka, iyo taageeridda xiriirka waalidka iyo carruurta
• U hoggaansanaanta heerarka waxqabadka federaalka iyo shuruudaha kormeerka, oo daboolaya dhammaan dhinacyada hawlgalada barnaamijka iyo bixinta adeegyada
• Wada-shaqeyn la leh ururada bulshada iyo bixiyeyaasha adeegyada si loo hubiyo in qoysasku helaan kheyraadyo iyo adeegyo taageero oo ballaaran
• Diiradda saarista kor u qaadista diyaarinta dugsiga, horumarka caafimaad, iyo wanaagsanida qoyska iyadoo la adeegsanayo hab holistic ah oo labada jiil ah
• Bixinta adeegyo iyo taageero gaar ah oo loogu talagalay carruurta leh naafonimo ama dib u dhac horumarineed, iyo qoysaskooda, si loo hubiyo ka mid noqoshada buuxda iyo ka qaybgalka hawlaha barnaamijka
• Muhiimad xooggan oo la siiyo ka jawaabidda dhaqanka iyo luqadda, iyo sharaf u haynta asalka iyo waaya-aragnimada kala duwan ee carruurta iyo qoysaska barnaamijka adeegaya

BARNAAMIJYADA WAQTI-QAYBSIGA

Barnaamijyada waqti-qaybsiga ee waxbarashada carruurta, sida dugsiyada quraacda ama dugsiyada carruurta, waxay bixiyaan waayo-aragnimo waxbarasho oo ku saabsan carruurta iyadoo aan buuxin waqti buuxa. Barnaamijyadan waxaa laga yaabaa in lagu bixiyo xarumo, guryo, ama dugsiyo, waxayna inta badan u adeegaan sidii hordhac u ah deegaanada waxbarashada nidaamsan ee carruurta yar. Barnaamijyada waqti-qaybsiga waxay sidoo kale ka mid noqon karaan bixinta khaaska ah sida waxbarashada diinta, luqadaha, ama barnaamijyada diiradda saara farshaxanka. Astaamaha muhiimka ah ee barnaamijyada waqti-qaybsiga waxaa ka mid ah:

• Ikhtiyaarka jadwalka furan si loo daboolo baahiyaha qoysaska, sida kulamada subaxdii ama galabtii, ama laba ilaa seddex maalmood toddobaadkii.
• Diiradda saarista bulsheynta, barashada ku salaysan ciyaarta, iyo xirfadaha diyaarinta dugsiga, iyadoo la helayo dheellitiran hawlaha uu carruurta bilowdo iyo hawlaha ay macallimiintu hoggaamiyaan.
• Qiyaas yar oo carruurta iyo shaqaalaha ah marka loo eego barnaamijyada waqti buuxa, taasoo oggolaaneysa in carruurta loo helo daryeel iyo is-dhexgal badan.
• Fursado ka qeybgalka iyo waxbarashada waalidiinta, sida ka qeybgalka fasalka, shirarka waalid-macallin, ama dhacdooyinka qoyska.
• Saacadaha barnaamijka oo gaaban kuwaas oo laga yaabo inay ka jaban yihiin qoysaska isla markaana oggolaada hordhac tartiib ah oo ku aaddan deegaanada waxbarashada nidaamsan.
• Wada-shaqeyn la leh ururada bulshada, sida maktabadaha, matxafyada, ama xarumaha dabeecadda, si loo ballaariyo loona hodmeeyo waayo-aragnimada waxbarasho ee carruurta.
• Manhajka ku habboon horumarka iyo la jaanqaadaya heerarka waxbarashada hore ee gobolka ama qaranka, iyadoo sidoo kale la qabsan karo baahiyaha gaarka ah iyo danaha carruurta iyo qoysaska la adeegayo.

BARNAAMIJYADA CARRUURTA 5 ILAA 8 JIR

Waxaa jira dhowr nooc oo barnaamijyo ah oo loogu talagalay carruurta da’da 5 ilaa 8, oo ay ku jiraan dugsiga bilowga (oo laga helayo dugsiyada dadweynaha iyo kuwa gaarka ah), dugsiyada hoose ama dugsiga carruurta guryaha.

Carruurta badankood waxay isku diiwaan gelin doonaan dugsiga bilowga da’da 5, ama si dhakhso ah kadib dhalashadooda shanaad, iyadoo ku xiran jadwalka dugsiga ee deegaanka uu qoyska ku nool yahay. Taariikh ahaan, dugsiga bilowga (oo ah eray Jarmal oo tarjumaya “beerta carruurta”) waxaa loo qaadan jiray inay noqoto buundo u dhexeeya guriga iyo deegaan dugsiga hoose, waxaana dugsiyada bilowga badankood lagu hayay dugsiyada hoose ee maxalliga ah. Dugsiga bilowga ee ugu horreeya ee dadweynaha ee Maraykanka waxaa lagu hayay dugsiga hoose ee St. Louis Missouri, iyo intii lagu guda jiray qarnigii 20-aad, dugsiga bilowga ayaa isbadal ku yimid oo lagu soo bandhigay barnaamijyo waqti buuxa leh tijaabooyin adag iyo manhaj. Maanta, dugsiga bilowga wuxuu u eg yahay sidii fasalka koowaad ee hore, iyo baahida waxbarashada tayada sare leh ka hor dugsiga bilowga ayaa ahayd diiradda dhowr daraasad oo lagu soo koobay warbixinta Alliance for Childhood ee loo yaqaan “Crisis in Kindergarten” (2009).

Carruurta dugsiga hoose waxay iska diiwaan gelin karaan dugsigooda dadweynaha ee deegaanka, oo ay maalgelinayaan canshuuraha federaalka, ama dugsiyada gaarka ah oo waalidiintu ay bixiyaan lacagta waxbarashada si carruurtooda ay u soo xaadiraan. Intaa waxaa dheer labadaas barnaamij, carruurta waxaa lagu daryeeli karaa guri. Tirada carruurta guri lagu daryeelo ayaa korodhay 28.9% intii u dhaxaysay 1999 ilaa 2003, 37.6% intii u dhaxaysay 2003 ilaa 2007, 17.4% intii u dhaxaysay 2007 ilaa 2012. Laga soo bilaabo 2015-16, ku dhawaad 1,690,000 oo carruur ah ayaa lagu daryeelay guri (responsiblehomeschooling.org).

DARYEELKA CARRUURTA DUGSIGA

Daryeelka carruurta dugsiga ayaa tilmaamaya barnaamijyada ka shaqeeya ka hor iyo kadib dugsiga iyo intii lagu guda jiray fasaxyada xagaaga iyo ciidaha. Barnaamijyada dugsiga waxay inta badan ku jiraan nidaam nidaamsan waxaana oggolaanaya carruurta inay dhameystaan shaqadooda guriga, iyo inay dhisaan xiriir la leh carruurta ka qaybgalaya dugsiyo kala duwan, waxaana lagu bixin karaa ururada bulshada, YMCA ama barnaamijyada kale ee madadaalada ama guryo gaar ah. Ma jiraan dhammaan barnaamijyada dugsiga ee u baahan shati.

Gunaanad

Gunaanadka, field-ka waxbarashada carruurta yar waxay bixisaa noocyo badan oo barnaamijyo ah, mid kasta oo leh astaamo u gaar ah, xoogag, iyo caqabado. Adigoo fahmaya muuqaalka kala duwan ee barnaamijyada waxbarashada carruurta, macallimiintu waxay sameyn karaan go’aano xog ogaal ah oo ku saabsan waddooyinkooda shaqo, hababkooda waxbarashada u waafaqsan baahiyaha gaarka ah ee carruurta iyo qoysaska, iyo inay dhisaan xiriirro wada-shaqeyn xooggan oo ay la leeyihiin asxaabtooda iyo lamaanayaasha bulshada. Aqoonitan waxay awood siisaa macallimiinta inay noqdaan wakiillo firfircoon oo isbedel ka geysta meheradahooda, iyagoo u doodaya siyaasadaha, kheyraadka, iyo dhaqamada dhiirrigeliya sinnaanta, tayada, iyo waaraanta nidaamka waxbarashada carruurta yar. Ugu dambeyntii, adoo ka faa’iidaysanaya fahamkooda noocyada barnaamijyada kala duwan, macallimiinta carruurta yar waxay abuuri karaan deegaan waxbarasho oo tayadiisu sarreyso, ka jawaabaya baahiyaha carruurta iyo qoysaskooda, iyagoo sidoo kale raadinaya ujeedo iyo qancinta safarkooda xirfadeed.